Ο Ισπανικός Εμφύλιος ασκούσε πάντα πάνω μου μια μαγική έλξη. Γι' αυτόν ήταν η πρώτη "σοβαρή" σχολική εργασία που έκανα. Στα αγγλικά μάλιστα, για τον Mr Ross Mayberry - καλή του ώρα - που με προμήθευσε με μια επαρκέστατη για τα δεδομένα της γυμνασιακής μου ηλικίας βιβλιογραφία, την οποία "ρούφηξα" συνεπαρμένος. Οι ήρωες της Ισπανικής Επανάστασης πήραν για πάντα τη θέση τους στο πάνθεο των εφηβικών μου χρόνων.
Μία από αυτούς ήταν και η Ντολόρες Ιμπαρούρι, η περίφημη Πασιονάρια - αν και αργότερα η σταλινική της αφέλεια (;) ξεθώριασε κάπως τον θαυμασμό μου. Χρόνια μετά, μαθαίνοντας ισπανικά, σε ένα παιχνίδι που παίζαμε στο πλαίσιο της προφορικής μας εξάσκησης (αυτό που με ερωτήσεις προσπαθείς να ανακαλύψεις ποια προσωπικότητα έχει βάλει κάποιος στον νου), διαπίστωσα άναυδος ότι κανείς από τους συμμαθητές μου, όλοι θαυμαστές της σύγχρονης ισπανικής κουλτούρας, δεν είχε ποτέ ακούσει το όνομά της. Ούτε καν ο νεαρός Ισπανός δάσκαλός μας (πολιτικά όχι άσχετος, απ' ό,τι είχα διαπιστώσει)! Η λήθη έχει ρίξει βαρύ το πέπλο της στον πιο ρομαντικό ίσως πόλεμο του 20ου αιώνα. (Η πολιτική
 |
| Ντολόρες Ιμπαρούρι (Πασιονάρια) |
Φαντάζεστε λοιπόν την έκπληξή μου όταν έμαθα ότι η Βικτόρια Χίσλοπ, η συγγραφέας του "Νησιού" των 200.000 αντιτύπων, είχε κυκλοφορήσει μυθιστόρημα με θέμα τον Ισπανικό Εμφύλιο. Πάντα επιφυλακτικός απέναντι στα ευπώλητα, δεν έσπευσα να το διαβάσω. Προτίμησα να αφήσω να κατακαθίσει ο κουρνιαχτός - έτσι κάνω συνήθως - και να δω αν το βιβλίο έχει αντέξει στον χρόνο.
Αυτή τη φορά δεν περίμενα πολύ. Κάποια αφορμή δόθηκε και το μυθιστόρημα έπεσε στα χέρια μου. Δεν άφησα να με αποτρέψουν τα ψευτοδιθυραμβικά σχόλια του οπισθόφυλλου (της αγγλικής έκδοσης, για να μην αδικήσω κανέναν) και προχώρησα ακάθεκτος στην πολυσέλιδη ανάγνωση.
Η πρώτη μου διαπίστωση ήταν ότι η προσέγγιση της Χίσλοπ στον Ισπανικό Εμφύλιο είναι συναισθηματική και μάλλον τουριστική (με την όσο πιο καλή έννοια). Η ίδια άλλωστε κατ' επάγγελμα ταξιδιωτικά άρθρα γράφει. Αγαπάει τα μέρη όπου ταξιδεύει και γνωρίζει με εμβρίθεια τον πολιτισμό τους. Όμως για τους απαιτητικούς αναγνώστες μια απλή περιγραφή των δεινών του πολέμου δεν αρκεί. Νομίζω ότι ιστορικό μυθιστόρημα χωρίς μια μορφή αναθεώρησης, χωρίς μια προσπάθεια μετατόπισης των παραδεγμένων οπτικών γωνιών και αντιλήψεων, καταλήγει τετριμμένη, ρηχή ανάπλαση.
Η αφήγηση των κακουχιών που υφίστανται τα μέλη της οικογένειας του βιβλίου είναι εγκιβωτισμένη μέσα στην ιστορία της Σόνιας, μιας Αγγλίδας που επισκέπτεται τη Γρανάδα με μια φίλη της για να πάρουν μαθήματα ισπανικών χορών. Αυτό επιτρέπει στη συγγραφέα να αντιπαραβάλει το σήμερα με το χθες και να επικεντρωθεί στη λειτουργία της ιστορικής μνήμης. Από την άλλη, όμως, ο τρόπος που επιλέγει να στήσει το όλο σκηνικό επιτείνει την "τουριστική" αίσθηση που προανέφερα. Βέβαια, η εξέλιξη της ιστορίας θα δικαιολογήσει την εμπλοκή της Σόνιας σ' αυτήν, που ξεπερνάει το απλό ενδιαφέρον ενός επισκέπτη.
Η γλώσσα της Χίσλοπ είναι στρωτή και καθόλου περιπετειώδης, ενώ οι περιγραφές της ζωντανεύουν την εποχή και το τοπίο. Η πλοκή δεν έχει ιδιαίτερα γυρίσματα και εξελίσσεται μάλλον αναμενόμενα για τα δεδομένα ενός πολέμου. Παρ' όλο που υπάρχουν συμπτώσεις (κεντρικές στην πλοκή) που αντιβαίνουν στον νόμο των πιθανοτήτων, μπορούμε να τις προσπεράσουμε αποδίδοντάς τες στην ποιητική άδεια. Επιπλέον καταπιάνεται με την μετεμφυλιοπολεμική κατάσταση μέσα και έξω από την Ισπανία, πράγμα που έχει από μόνο του τη σημασία του, μια και λίγοι έχουν ασχοληθεί μ' αυτό. Εκείνο, όμως, που με ξένισε (λόγω και της δημοσιογραφικής ταυτότητας της Β.Χ.) ήταν η έλλειψη οικονομίας. Πιθανολογώ ότι γοητεύεται τόσο πολύ από την ίδια της την αφήγηση (ιδίως προς το τέλος) που ξεχνάει να τελειώσει έγκαιρα τα κεφάλαιά της.
Τελικά, παρά τις αδυναμίες του, ο "Γυρισμός" είναι ένα βιβλίο που διαβάζεται με ενδιαφέρον και σίγουρα νιώθει κανείς μέσα στις σελίδες του πολύ έντονη τη γοητεία της Γρανάδα, του Λόρκα, του φλαμένκο, της Ισπανίας συνολικά. Η Βικτόρια Χίσλοπ αγαπάει αυτό για το οποίο γράφει και αυτό αντανακλάται στο μυθιστόρημά της (αντίστοιχη η αγάπη της και για την Ελλάδα όπου διαδραματίζεται το προηγούμενο βιβλίο της - δείτε τις συνεντεύξεις της). Είναι μια συμπαθέστατη και ειλικρινής εισαγωγή στο θέμα του Ισπανικού Εμφύλιου, όχι όμως ιδιαίτερα φιλόδοξη. Ο "δύσκολος" αναγνώστης θα χρειαστεί ίσως να βρει ικανοποίηση στα κλασικά κείμενα για την Ισπανική Επανάσταση (όπως αποκαλείται από κάποιους) ή στα πιο πρόσφατα . Σε κάθε περίπτωση, το κέρδος της αναγνωστικής απόλαυσης θα είναι μεγάλο.
Βιβλιογραφία (επιλογές):
- Orwell, George. Φόρος τιμής στην Καταλωνία (ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ) [κυκλοφορεί και ως "Πεθαίνοντας στην Καταλωνία" από τον ΚΑΚΤΟ]
- Beevor, Antony. Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος 1936-1939 (ΓΚΟΒΟΣΤΗΣ)
- Koestler, Arthur. Ισπανική διαθήκη (ΚΑΚΤΟΣ)
- Hemingway, Ernest. Για ποιον χτυπά η καμπάνα (ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ και πολλές άλλες εκδόσεις)
- Malraux, André. Η ελπίδα (ΕΞΑΝΤΑΣ)
- Enzensberger, Hans - Magnus. Το σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας (ΟΔΥΣΣΕΑΣ)
- Cercas, Javier. Στρατιώτες της Σαλαμίνας (ΠΑΤΑΚΗ)
Φιλμογραφία (επιλογές):
- For Whom the Bell Tolls (Sam Wood, 1943) [Για ποιον χτυπά η καμπάνα]
- ¡Ay, Carmela! (Carlos Saura, 1990)
- Land and Freedom (Ken Loach, 1995) [Γη και Ελευθερία]
- Soldados de Salamina (David Trueba, 2002) [Στρατιώτες της Σαλαμίνας]
- El laberinto del fauno (Guillerno del Toro. 2006) [Ο λαβύρινθος του Πάνα]
[Διαβάστε συνέντευξη της Βικτόρια Χίσλοπ]
