Τετάρτη 16 Μαΐου 2012

Αργώ - Γιώργος Θεοτοκάς

0 σχόλια
Όταν πρωτοδιάβασα την Αργώ του Θεοτοκά ήμουν στα πρώτα χρόνια της εφηβείας μου, όταν τη λογοτεχνία την προσλαμβάνεις περισσότερο με την καρδιά παρά με το μυαλό. Είχα μια θετική εικόνα χωρίς να τη θυμάμαι καλά-καλά και περίμενα να μου δοθεί μια ευκαιρία να την ξαναπιάσω, ώριμος πια. Η αφορμή δόθηκε όταν πρόσφατα η Λέσχη μας την πρόκρινε για ανάγνωση και συζήτηση.

Ο Θεοτοκάς ανήκει στη λογοτεχνική γενιά του '30 μαζί με τους Μυριβήλη, Βενέζη, Κοσμά Πολίτη, Καστανάκη, Καραγάτση, Τερζάκη, κ.α. Η Αργώ είναι το πρώτο του μυθιστόρημα και κυκλοφόρησε σε δύο τόμους, ο πρώτος το 1933 κι ο δεύτερος το 1936. Είναι ένα μυθιστόρημα ιδεών και λιγότερο προσώπων. Ο κεντρικός άξονας είναι η οικογένεια Νοταρά, ο καθηγητής της Νομικής Θεόφιλος Νοταράς και οι τρεις γιοι του, Νικηφόρος, Αλέξης και Λίνος. Παράλληλα με αυτούς κινούνται διάφορα άλλα πρόσωπα: ο Δαμιανός Φραντζής, νέος κομουνιστής από την Πόλη, ο Μανόλης Σκυριανός, πρόεδρος του φοιτητικού σωματείου η Αργώ, ο φιλόδοξος πολιτικός Παύλος Σκινάς και η γυναίκα του, Όλγα, ερωμένη του Νικηφόρου Νοταρά, η Μόρφω, μήλο της έριδος ανάμεσα στους δύο φίλους Αλέξη και Μανόλη, και πολλοί ακόμη δευτερεύοντες χαρακτήρες. Η πλοκή δεν έχει κάποια συνεκτική αφηγηματική γραμμή. Αντίθετα, διασπάται ακολουθώντας τις παράλληλες ιστορίες των διαφόρων προσώπων που πότε εφάπτονται και πότε απομακρύνονται.

Είναι φανερό πως για τον Θεοτοκά οι ατομικές ιστορίες δεν είναι το επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Η εστίαση μετατοπίζεται προς το ιστορικό γίγνεσθαι του Ελληνισμού, όχι γενικά αλλά σε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, το τέλος της Μεγάλης Ιδέας και τα πολιτικά πράγματα των αρχών της δεκαετίας του '30. Η τριτοπρόσωπη αφήγηση βοηθάει τον Θεοτοκά να κρατήσει αποστάσεις από τους ήρωές του, να τους δει αντικειμενικά, υιοθετώντας όμως την οπτική γωνία αυτού που κάθε φορά έρχεται στο προσκήνιο. Πολλές φορές διακρίνουμε στην αφήγηση έναν ιδιότυπο "διάλογο" ανάμεσα στις απόψεις του συγγραφέα και του ήρωα. Αυτό καταλήγει συνήθως σε μια λεπτή ειρωνεία αλλά και συμπάθεια απέναντι στα μυθιστορηματικά πρόσωπα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο Θεοτοκάς, φιλελεύθερος αστός ο ίδιος, ενστερνίζεται τις απόψεις των χαρακτήρων που περιγράφει. Στην Αργώ δεν υπάρχουν καλοί και κακοί - τα πιστεύω τους απορρέουν από την κοινωνική τους θέση και την ιδιοσυγκρασία τους.

Ένα από τα μεγάλα πλεονεκτήματα του μυθιστορήματος είναι οι ζωηρότατες ρεαλιστικές περιγραφές του, με αποκορύφωμα τις σκηνές πλήθους, που αντίστοιχές τους μόνο στο μεγάλο ευρωπαϊκό μυθιστόρημα (Φλομπέρ, Ουγκό, Τολστόι, κλπ.) συναντάς. Ίσως αυτό να μην ισοφαρίζει την έλλειψη μιας συνεκτικής μυθιστορηματικής σύνθεσης, αλλά σίγουρα τον αναγνώστη θα τον συναρπάσει η πάλη των ιδεών που τόσο μοιάζει με του σήμερα, η καθαρή, ρέουσα γλώσσα και η ιστορική αίσθηση που διαπερνά το σύνολο του έργου.

Η κατάληξη της Αργώς είναι αντίστοιχη με το πνεύμα που διακατέχει το σύνολο του έργου: η ήττα της Μεγάλης Ιδέας δεν οδήγησε σε ένα καινούργιο εθνικό στόχο. Η Ιστορία μοιάζει να μην έχει νόημα. Έτσι κι η Αργώ - επιτρέψτε μου τη μεταφορά - πλέει ξυλάρμενη στα πέλαγα του κόσμου σε μιαν Οδύσσεια χωρίς τέλος, με τους Αργοναύτες νεκρούς, απογοητευμένους ή ξεχασμένους στις αγκαλιές της Καλυψώς (πχ. του Παρισιού). Το καθήκον (το "χρέος") που βρίσκει ως διέξοδο ένας από τους ήρωες είναι ίσως ένας λόγος ύπαρξης στον μικρόκοσμο που καλείται να ζήσει κανείς όταν οι μεγάλες ιδέες πεθαίνουν. Αυτό, κι η Τέχνη.

[Διαβάστε βιογραφικά και εργογραφικά στοιχεία του Γιώργου Θεοτοκά απο το αρχείο της BiblioNet]

Share/Bookmark

Σχόλια

Ετικέτες