Το blues της ανεργίας - Παναγιώτης Βλάχος

Όταν μια φίλη μού σύστησε να διαβάσω το Μπλουζ της ανεργίας του Παναγιώτη Βλάχου [εκδόσεις Κέδρος] και αποφάσισα να το στριμώξω – τις σχεδόν 600 σελίδες του! - στο αναγνωστικό μου πρόγραμμα, φοβόμουν ότι θα είχα να κάνω με ένα αναμενόμενο βιβλίο για την κρίση. Κάτι προβλέψιμο, κάτι ανάμεσα στην αυτολύπηση και στη φλυαρία. Ομολογώ πως δεν περίμενα ένα τόσο οικείο και συνάμα τόσο συναρπαστικό μυθιστόρημα. Όσο προχωρούσα, τόσο με κέρδιζε. Μέχρι που άρχισα να ζω – όπως συμβαίνει με την καλή λογοτεχνία – μαζί με τους ήρωές του, συμμετέχοντας στην καθημερινότητά τους σαν να ήταν κομμάτι της δικής μου ζωής, με τις γάτες τους να μπλέκονται συνέχεια στα πόδια μου.΄

Η κεντρική ηρωίδα, η Αλεξάνδρα, το 2010, παραιτείται από τη θέση της στον εκδοτικό οίκο όπου εργάζεται – κυρίως επειδή νιώθει να έρχεται σε σύγκρουση με τη συνείδησή της [σσ. 184-185/213] – και οι επιπτώσεις της ανεργίας της απλώνονται σε όλη της τη ζωή και στη σχέση της με τον σύντροφό της, τον Πέτρο. Ο Πέτρος είναι το άλλο κεντρικό πρόσωπο. Οι επαγγελματικές του ασχολίες περιγράφονται μάλλον αόριστα. Πιθανολογώ ότι τις μοιράζεται με τον ίδιο τον συγγραφέα [δηλ. εκπονεί οικονομικές μελέτες], ενώ η συγγραφική περσόνα του Παναγιώτη Βλάχου ίσως κάνει μία cameo εμφάνιση προς το τέλος του μυθιστορήματος ως misfit [=περιθωριακός, αταίριαστος, απροσάρμοστος], όπως τον αποκαλούν. Με αφετηρία την ανεργία της Αλεξάνδρας, ο Π. Β. ξεκινά το «κουτσό» στον χρόνο [για να αναφερθώ στο εμβληματικό μυθιστόρημα του Κορτάσαρ, που παίζει κι αυτό τον ρόλο του στο βιβλίο, σσ. 159, 496 – η Αλεξάνδρα το λατρεύει]. Μπρος-πίσω σε όλα τα χρόνια από τη μεταπολίτευση μέχρι το 2015, με στιγμιότυπα-ξυραφιές που ανοίγουν τομές στο σώμα της ζωής των ηρώων ώστε ο συγγραφέας να παρατηρεί, να περιγράφει, να εξηγεί ή, συχνότερα, να αφήνει  τον αναγνώστη να ερμηνεύει τα δρώμενα.

Η σχέση του Πέτρου και της Αλεξάνδρας περνάει κι αυτή τις εντάσεις της. Γοητευτική και άκρως ενδιαφέρουσα η ηρωίδα, αλλά ταυτόχρονα περίπλοκη, τζαναμπέτισσα και ανεξάρτητη, σαν τις γάτες που λατρεύει – όχι λιγότερο δύσκολος ο Πέτρος. Αναζητούν και οι δύο μια (τελικά, ασταθή) ισορροπία ανάμεσα στην εγγύτητα που φέρνει ο έρωτας και στη διατήρηση του προσωπικού τους χώρου. Πέρα από τις ζωές των δύο βασικών χαρακτήρων, από το μυθιστόρημα παρελαύνουν μια σειρά δευτερεύοντες ήρωες, που ο καθένας με το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του και τη διαφορετικότητά του φωτίζουν μια ολόκληρη εποχή. Άλλωστε, πολύ χαρακτηριστικά, ο Αλέξανδρος, ο αγαπημένος θείος της Αλεξάνδρας, αριστερός διανοούμενος παλιάς κοπής, της λέει: «Η Ελλάδα δεν είναι μόνο μία, αγάπη μου, ούτε ο τρόπος για να ζει κανείς είναι ένας και μοναδικός.» [σ. 210] Από τον χρηματομεσίτη Ιάκωβο, τον παιδικό φίλο του Αλέξανδρου, που παρότι ταγμένος στο κυνήγι της προσωπικής του κερδοφορίας, προβλέπει με εξαιρετική διαύγεια το μέλλον της παγκόσμιας και της ελληνικής οικονομίας [«ξέρουμε το φάρμακο, μένει να βρούμε την ασθένεια»] ως τον πολιτικό μηχανικό και στέλεχος του ΚΚΕ Αργύρη και τον ζωγράφο Νάσο, οι ήρωες δεν είναι ποτέ μονοδιάστατοι, συμπεριλαμβανομένου του εκ πρώτης όψεως «εικονοποιημένου» θείου Αλέξανδρου.

Αυτό που όμως κυρίως κάνει τη διαφορά στο μυθιστόρημα είναι η γλώσσα. Λιτή όταν χρειάζεται [σχεδόν ρεπορτάζ] αλλά και χυμώδης αλλού, προσαρμόζεται εντυπωσιακά όταν την αφήγηση αναλαμβάνουν άλλες – πλην του κύριου αφηγητή, του Πέτρου – φωνές, της Αλεξάνδρας ή της μητέρας της, ή όταν π.χ. περιγράφει το επεισόδιο με τον γάτο, τον Τσίου, στην Εύβοια, το οποίο οργανώνει σαν θεατρικό έργο.

Ένα άλλο εντυπωσιακό στοιχείο είναι η ευρυμάθεια του συγγραφέα, όπως αναδεικνύεται μέσα από τις αναφορές σε βιβλία, ταινίες, τραγούδια [ευρύς κατάλογός τους υπάρχει στο τέλος της έκδοσης], αλλά και την αναπαράσταση του εκδοτικού χώρου, του χρηματιστικού κόσμου του Ιάκωβου, των ελληνικών, λονδρέζικων και δουβλινέζικων μπαρ, κλαμπ και παμπ. Εξάλλου, από μόνο του το γεγονός της συμπερίληψης τόσων χαρακτήρων απαιτεί γνώσεις και δουλειά και πολύ καλό στήσιμο για να μην καταρρεύσει το όλο μυθιστορηματικό οικοδόμημα. Εδώ όχι απλώς δεν καταρρέει, αλλά απογειώνεται σελίδα τη σελίδα.

Στο Μπλουζ της ανεργίας αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας και την εποχή μας. Οι καταλήψεις ενάντια στον νόμο 815 για τα ΑΕΙ, το 1979, τα χρόνια του ΠΑΣΟΚ,  οι δολοφονίες Κουμή-Κανελλοπούλου [16/11/1980], Μιχάλη Καλτεζά [17/11/1985], Αλέξη Γρηγορόπουλου [6/12/2008], θυμάτων της αστυνομικής βίας, η εποχή της κρίσης, οι Αγανακτισμένοι, η αυξημένη επιρροή του φασιστικού μορφώματος, οι εκλογές και το δημοψήφισμα του 2015: μερικά μόνο από τα κομβικά σημεία, δοσμένα μέσα από τις επιπτώσεις τους στην καθημερινή ζωή των χαρακτήρων του, που συνήθως συμμετέχουν ενεργά στα πολιτικά δρώμενα. Όλα αυτά δίνουν την ευκαιρία στον αναγνώστη να αναθυμηθεί τα γεγονότα και ίσως να στοχαστεί τις αιτίες που μας έφεραν εδώ.

Όμως, σε καμιά περίπτωση το Μπλουζ της ανεργίας δεν σε καταθλίβει, δεν σε πνίγει. Αντίθετα, μέσα από την καθαρή ματιά και την περηφάνια των ηρώων του, την αλληλεγγύη και τις δυνατές φιλίες, τον έρωτα και όλες τις μικρές αγάπες, ο κόσμος του Παναγιώτη Βλάχου - λαβωμένος αλλά ζωντανός - δείχνει ικανός να ξεπεράσει τη βαθιά του κρίση.



[Το κείμενο στηρίχτηκε στη συμβολή μου στην παρουσίαση του μυθιστορήματος στο La Petite Cantine, στον Βόλο, στις 26 Απριλίου 2017.]

Διαβάστε εδώ εργοβιογραφικά στοιχεία του Παναγιώτη Βλάχου από τη βάση δεδομένων της BiblioNet.

Το blues της ανεργίας - Παναγιώτης Βλάχος