"Η χρονιά της ερήμου" του Πέδρο Μαϊράλ αναφέρεται στην εποχή της κρίσης στην Αργεντινή τον Δεκέμβρη του 2001 και ό,τι επακολούθησε. Ο συγγραφέας δεν ενδιαφέρεται να μας δώσει μια ρεαλιστική αναπαράσταση των γεγονότων, ούτε να αναλύσει τα αίτια των φαινομένων (τουλάχιστον σε πρώτο επίπεδο). Αυτό που θέλει ο Π.Μ. είναι να "σπρώξει" την ηρωίδα του, τη Μαρία, (και όλη την Αργεντινή) σε μια φανταστική (;) αποδιάρθρωση του συστήματος και σε μια αντιστροφή της ιστορίας της χώρας του. Σε μια βίαιη πτώση προς τα πίσω, στο παρελθόν.
Μέσα από την επιστροφή αυτή (φύγαμε άραγε ποτέ;) στη βαρβαρότητα δοκιμάζονται οι ανθρώπινες αντοχές, οι αντιστάσεις και οι δυνατότητες επιβίωσης. Η αξία της ανθρώπινης ζωής εκπίπτει με δραματικό τρόπο. Η 23χρονη Μαρία Βαλντέζ Νέιλαν (με τα κόκκινα μαλλιά των ιρλανδέζικων γονιδίων της) βλέπει τον κόσμο της να γκρεμίζεται. Τα αγαπημένα της πρόσωπα να χάνονται, τα όνειρά της να ξεφτίζουν (ένα γαλάζιο φόρεμα που ίσως δεν αποκτήσει ποτέ), ακόμη και οι αναμνήσεις της να μην έχουν από πού να πιαστούν σε ένα (αστικό;) τοπίο που αποσυντίθεται. Τα πάντα καταρρέουν με ραγδαίο ρυθμό. Η υποτυπώδης αυτο-οργάνωση των κατοίκων δεν θα αντέξει για πολύ. Οι αντιθέσεις που βρίσκονταν σε λήθαργο ξυπνούν με βίαιο τρόπο και με καταστροφικά αποτελέσματα. Οι Αργεντίνοι ξαναγίνονται λευκοί, μαύροι, κρεολοί, ινδιάνοι, Παταγόνες, επαρχιώτες, πρωτευουσιάνοι, ξένοι.
Η Μαρία δείχνει εξαιρετική ικανότητα επιβίωσης. Όμως όταν ο κόσμος σου πεθαίνει, εσύ πώς μπορείς να ζήσεις; Αφού περάσει οπισθοδρομώντας όλα τα στάδια της ιστορίας της (εποχή της πάμπας και των γκάουτσο, συμμορίες ληστών να λυμαίνονται την ύπαιθρο), η χώρα (και η Μαρία) καταλήγει στην προκολομβιανή, πρωτόγονη φάση της: στους ινδιάνους Ου (αναρωτιέμαι αν είναι το Ου της Ου-τοπίας).Εκεί η Μαρία βρίσκει μια πρόσκαιρη ισορροπία. Αλλά η απόλυτη επιστροφή είναι αδύνατη. Ό,τι έγινε δεν μπορεί να ξεγίνει. Σαν το κουτσό πόδι της Μαρίας (αναφέρεται στην πρώτη-πρώτη σελίδα) που θα μείνει παντοτινό κουσούρι ακόμη κι όταν η αφασία της πάρει τέλος. Η μόνη δυνατή λύση είναι η αντίστροφη μετανάστευση: πίσω στην Ευρώπη, εκεί από όπου ξεκίνησαν οι άποικοι.
Ο Πέδρο Μαϊράλ είναι δεξιοτέχνης της περιγραφής. Διαλύει τον κόσμο του δίνοντας απόλυτη σημασία στη λεπτομέρεια (θα μπορούσε κανείς να έχει τις ενστάσεις του: η φρίκη ίσως θα πρέπει να είναι ανείπωτη, ή τουλάχιστον λιτή). Πολλές φορές αναρωτιέσαι μήπως αυτά συνέβησαν στ' αλήθεια. Η προσωπικότητα της Μαρίας είναι τόσο πειστικά δοσμένη ώστε, έτσι που μιλάει σε πρώτο πρόσωπο, πολλές φορές έχεις την ψευδαίσθηση ότι ο συγγραφέας είναι γυναίκα. Μερικές φορές ο αναγνώστης ασθμαίνει κάτω από το βάρος κάποιων εξαντλητικά περιγραμμένων σκηνών, όμως αποζημιώνεται από κάποιες άλλες (ξεχωρίζω την παραλίγο αναχώρηση με τον Φρανκ και την "ινδιάνικη" περίοδο, μεταξύ άλλων)
Μου είναι λίγο δύσκολο να πιστέψω ότι ένα σύστημα μπορεί να καταρρεύσει (ή να το αφήσουν να καταρρεύσει) τόσο εύκολα. Αλλά πάλι η (καλή) λογοτεχνία όλα τα μπορεί. Τελικά, σκέφτομαι, μήπως η "κοσμοχαλασιά" είναι η ίδια η αμερικάνικη ήπειρος, η ίδια η φύση, η Γη που εκδικείται διεκδικώντας ό,τι της ανήκει.
Υστερόγραφο: Παράλειψή μου να μην τονίσω τα εμπνευσμένα ελληνικά της μεταφράστριας Βασιλικής Κνήτου. Δυστυχώς δεν έχω πρόσβαση στο ισπανικό πρωτότυπο αλλά η καλή μετάφραση φαίνεται και "δια γυμνού οφθαλμού"...
Πολύ καλή η κριτική.
Ευχαριστούμε για τα καλά σας λόγια.