Τετάρτη 6 Μαρτίου 2013

Έτσι ισχυρίζεται ο Περέιρα - Αντόνιο Ταμπούκι

6 σχόλια
Όταν πρωτοδιάβασα το Έτσι ισχυρίζεται ο Περέιρα πριν 15 περίπου χρόνια, δεν είχα φανταστεί πόσο τραγικά επίκαιρο θα γινόταν το μυθιστόρημα του Ταμπούκι στις μέρες μας. Ήταν τότε απλώς μια αφήγηση για μια άλλη χώρα και για μια άλλη εποχή. Υπήρχε, βέβαια, η μνήμη από τη δική μας δικτατορία, αλλά ποιος θα περίμενε πόση σημασία θα αποκτούσε η ηθική στάση του ήρωα στην Ελλάδα της κρίσης και της ανόδου των φασιστικών και ρατσιστικών ιδεών; Η επιλογή του βιβλίου για μια λέσχη ανάγνωσης ήρθε αμέσως μετά από μια συζήτηση με μια συναναγνώστρια, καθηγήτρια στη Μέση Εκπαίδευση. Η φίλη δήλωνε πως δεν αντέχει άλλο την κατάσταση στο σχολείο της με όλο και περισσότερους νεαρούς μαθητές του Λυκείου να ωθούνται προς φασίζουσες συμπεριφορές και απόψεις και  τους συναδέλφους της να αδιαφορούν απέναντι στο φαινόμενο. Έλεγε πως θα φύγει, θα βγει σε πρόωρη σύνταξη. Με στεναχώρησε και με προβλημάτισε. Ήρθε λοιπόν εκείνη τη στιγμή ο Περέιρα να ανοίξει μέσα μου έναν δρόμο.

Το Έτσι ισχυρίζεται ο Περέιρα διαδραματίζεται στην Πορτογαλία του 1938, στη διάρκεια της Δικτατορίας του Σαλαζάρ (που κράτησε από το 1926 μέχρι το 1974, οπότε και ανατράπηκε από την "Επανάσταση των Γαρυφάλλων"). Ο Περέιρα εργάζεται ως δημοσιογράφος σε μια φιλοκαθεστωτική εφημερίδα της Λισαβόνας. Είναι υπεύθυνος της πολιτιστικής σελίδας, όπου γράφει συνήθως νεκρολογίες συγγραφέων τις οποίες ετοιμάζει πριν ακόμη πεθάνουν. Ζει μόνος, αφού η γυναίκα του έχει πεθάνει πριν από κάποια χρόνια. Έχει τη φωτογραφία της στο δωμάτιό του και της μιλάει σαν να ζει ακόμη.

Αυτός ο χοντρός, δυσκίνητος άνθρωπος, που λαχανιάζει με την παραμικρή σωματική προσπάθεια, που ζει μόνιμα σε γειτνίαση με τον θάνατο, θα δει τα πάντα να αλλάζουν όταν στη ζωή του εισβάλλει ένας νεαρός Ιταλός, ο Μοντέιρο Ρόσσι. Ο Ρόσσι έρχεται από τον Ισπανικό Εμφύλιο και ζητάει από τον Περέιρα να τον βοηθήσει. Εκείνος τον κρύβει και επιπλέον του δίνει να γράψει νεκρολογίες, τις οποίες καθόλου δεν εγκρίνει, Παρ' όλα αυτά, συνεχίζει να του παρέχει βοήθεια, βλέποντας ίσως στο πρόσωπό του τον γιο που ποτέ δεν απέκτησε ή και τον ίδιο του τον εαυτό σε νεανική και πιο τολμηρή έκδοση. Ο νεαρός μαζί με την κοπέλα του τη Μάρτα θα γίνουν οι καταλύτες για την αφύπνιση της συνείδησης του ηλικιωμένου Περέιρα. Σημαντικό ρόλο θα παίξουν επίσης ο φίλος του καθολικός ιερέας και ο γιατρός που τον κουράρει στη λουτρόπολη της Κοΐμπρα. [Ο Ταμπούκι δημιουργεί ένα μυθιστορηματικό παρόν με τον τίτλο του βιβλίου (κάπως με μπέρδεψε εκείνο το "ισχυρίζεται" - δεν ξέρω πόσο ακριβής είναι η μετάφρασή του), που λειτουργεί ως λάιτ μοτίφ, κάνοντάς μας να αναρωτιόμαστε ποιος αφηγείται σε παρελθόντα χρόνο την ιστορία - ο συγγραφέας; Να θέλει άραγε με αυτόν τον τρόπο να χαραχτεί στη μνήμη μας, να αποκτήσει ιδιαίτερο βάρος το όνομα αυτού του καθημερινού ηρωικού ανθρώπου;]

Εκείνο που κυριαρχεί στο μυθιστόρημα του Ταμπούκι είναι το φως. Το φως που λούζει τις πορτογαλικές πόλεις, το φως του ήλιου που κάνει τον Περέιρα να ιδρώνει και να ασθμαίνει αλλά και το φως της συνείδησής του, που θα τον βγάλει από τη Νοσταλγία όπου κατοικεί (στην οδό Saudade!). Ο Ταμπούκι επιλέγει έναν ήρωα που η σωματική του αδυναμία τον καθιστά δυνητικά εύκολο θύμα των καταπιεστικών μηχανισμών και δυσχεραίνει την όποια αντίδρασή του. Είναι ένα "ανθρωπάκι" που κανένας δεν υπολογίζει ότι μπορεί μέσα του να κρύβει τόσο τσαγανό. Ακριβώς εκεί έγκειται το μεγαλείο της εξέγερσής του. Ορμώμενος από τα πατρικά του αισθήματα για τον Ρόσσι και νιώθοντας να τσαλαπατιέται το περί δικαίου αίσθημά του, ο Περέιρα θα δράσει με τα μέσα που διαθέτει. Εξελίσσοντας την ιστορία του με φαινομενικά απλό τρόπο, ο Ταμπούκι αναδεικνύει τη σημασία της ατομικής συνείδησης και δράσης. Δεν είναι τυχαίο πως ο καταλύτης είναι ένας ξένος, ένας Άλλος, που ο Περέιρα (και με την καθολική διάσταση του καλού Σαμαρείτη) κάνει δικό του. Στον κύκλο του, οι περισσότεροι είναι συμβιβασμένοι με το καθεστώς ή και υποστηρικτές του. Όμως, βρίσκει το ηθικό σθένος, αυτός ο υπέρβαρος και γερασμένος, μέσα από την υπαρξιακή του αναζήτηση να συγκρουστεί με τη βία και τη λογοκρισία.

Ο Αντόνιο Ταμπούκι (1943-2012) είναι ένας μεγάλος - επιτρέψτε μου να γενικεύσω - μεσογειακός συγγραφέας. Πολυταξιδεμένος και έντονα πολιτικοποιημένος, έχει γράψει βιβλία που διαδραματίζονται , μεταξύ άλλων, στην Ιταλία, την Πορτογαλία αλλά και την Ελλάδα. Το Έτσι ισχυρίζεται ο Περέιρα είναι ένας χαμηλόφωνος ύμνος στον καθημερινό άνθρωπο που αντιστέκεται. Και η αναγκαιότητα της αντίστασης είναι σήμερα (μόνο; απροσδόκητα;) στην ημερήσια διάταξη.


[Διαβάστε εδώ για τον Ταμπούκι και το έργο του από το αρχείο της BiblioNet]
[Διαβάστε εδώ την ανακοίνωση του θανάτου του Ταμπούκι στο ιστολόγιό μας με στοιχεία από τη ζωή και το έργο του]
Συνέχεια →

Ετικέτες