Για να τακτοποιήσω τις σκέψεις μου σχετικά με το Ένα κάποιο τέλος του Τζούλιαν Μπαρνς (εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ) χρειάστηκε να το διαβάσω και μια δεύτερη φορά. Παρ' όλο που είναι αρκετά σύντομο (210 σελίδες με όχι ιδιαίτερα μικρή γραμματοσειρά), το μυθιστόρημα είναι μεστό νοημάτων και, μολονότι σε κρατάει με κομμένη την ανάσα ως το τέλος, δεν διαβάζεται γρήγορα. Κλείνοντάς το, τόσο την πρώτη όσο και τη δεύτερη φορά, ένιωσα να με κατακλύζει μια αίσθηση πληρότητας και η βεβαιότητα ότι το βιβλίο είχε ρίξει σπόρους που θα βλασταίνανε μέσα μου.Ο Τόνι Γουέμπστερ, ο αφηγητής, είναι ένας 60άρης άντρας που, προσπαθώντας να βγάλει νόημα από κάποια γεγονότα, ξεκινάει την αφήγησή του από τα εφηβικά και τα πανεπιστημιακά του χρόνια. Στην τριμελή παρέα του σχολείου έρχεται να προστεθεί ένας τέταρτος νέος, ο χαρισματικός Έιντριαν Φιν. [Μου φαίνεται πως δεν είναι διόλου τυχαία η επιλογή του επιθέτου - με παραπέμπει κατευθείαν στον Φινέα/Φίνι, τον ήρωα του A Separate Peace του John Knowles, αμετάφραστου στα ελληνικά. Άλλο ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης και ενοχής που σημάδεψε τη δική μου εφηβεία.] Ο Έιντριαν αλλάζει τα δεδομένα της παρέας. Χρησιμοποιεί τη λογική για να αναλύει και να ασκεί κριτική. Διαβάζει Νίτσε και Καμύ και προσπαθεί να συγκροτήσει ένα σύστημα αξιών στο οποίο να στηρίξει τις ιδέες και τις πράξεις του. Οι υπόλοιποι αμφισβητούν το "σύστημα", αρνούμενοι να εξετάσουν κάποια εναλλακτική λύση πέρα από το "ηδονιστικό χάος" (όπως λέει ο Τόνι), χρησιμοποιώντας ψήγματα μάλλον κακοχωνεμένων και αποσπασματικών γνώσεων.
Αργότερα, στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ όπου σπουδάζει, ο Τόνι γνωρίζεται με την αρκετά διαφορετική από τον ίδιο Βερόνικα. Τον πηγαίνει να γνωρίσει τους δικούς της, οι οποίοι τον κάνουν να αισθάνεται παρακατιανός και παρείσακτος, με εξαίρεση τη μητέρα, που του δείχνει συμπάθεια. Η ανολοκλήρωτη σχέση τους οδηγείται στο τέρμα της. Μόνο όταν χωρίζουν, κοιμούνται μαζί - μια φορά. Προς μεγάλη έκπληξη του Τόνι, η Βερόνικα τα φτιάχνει με τον Έιντριαν, τον οποίο ο ίδιος τής έχει γνωρίσει, μαζί με την υπόλοιπη παρέα. Ο Τόνι στέλνει στους δυο τους ένα οργισμένο και υβριστικό γράμμα, το οποίο (όπως ο ίδιος πιστεύει) θα έχει τραγικές συνέπειες. Ύστερα από χρόνια, ένα παράξενο κληροδότημα θα τον οδηγήσει να αναθεωρήσει κάποιες απόψεις του και να ψάξει να μάθει τι πραγματικά συνέβη.
Το Ένα κάποιο τέλος είναι κυρίως ένα μυθιστόρημα για τη μνήμη, την υποκειμενικότητά της και τις ανεπάρκειές της. ["...Ό,τι μένει στη μνήμη δεν είναι πάντα αυτό που αντίκρισαν τα μάτια σου."] Ο Τόνι συνεχώς αμφισβητεί και αναθεωρεί τις αναμνήσεις του. Ενίοτε εκδικητικός και μικρόψυχος, "κακεντρεχής" και "ζηλόφθονος", ο Τόνι αδυνατεί να διαβλέψει τις συνέπειες των πράξεών του και καταχωνιάζει ό,τι του δημιουργεί ενοχές. Η προσωπική του ματιά στα πράγματα δεν είναι αξιόπιστη. Πιθανότατα, βγάζει λάθος συμπεράσματα ακόμα και στα πιο κρίσιμα σημεία - δεν θέλω να αποκαλύψω περισσότερα. Ταυτόχρονα, ο Μπαρνς μάς δίνει την ανάγλυφη εικόνα του ηλικιωμένου πια αφηγητή με όλες τις αδυναμίες, τις απογοητεύσεις, τους φόβους, τη σχολαστικότητα, τη μοναχική και άνυδρη ζωή του - μια μετριότητα, λέει ο ίδιος. ["Είχα θελήσει να μη με ενοχλεί η ζωή ιδιαίτερα και το είχα πετύχει - πόσο αξιοθρήνητο ήταν."]
Το μυθιστόρημα του Μπαρνς κέρδισε δικαιωματικά το περσινό βραβείο Μπούκερ. Έτσι κι αλλιώς, η ποιότητά του είναι αναμφισβήτητη. Το Ένα κάποιο τέλος είναι ένα από εκείνα τα μυθιστορήματα που θυμάσαι χρόνια μετά και νιώθεις πόσο σε έχουν καθορίσει. Αναρωτιέμαι πώς θα είναι να το διαβάζει κανείς στην εφηβεία του.
[Στο ιστολόγιό μας υπάρχουν επίσης άρθρα για τα βιβλία του Μπαρνς Ο παπαγάλος του Φλωμπέρ και England, England.]
Συμφωνούμε, πρόκειται για ένα βιβλίο που σε λίγες σχετικά σελίδες κατορθώνει να πει πάρα πολλά