Το φαινόμενο του ναζισμού - Προτάσεις ανάγνωσης

Αυτόν τον καιρό γίνεται μια προσπάθεια για την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης απέναντι στα εγκλήματα που διαπράχθηκαν από το ναζιστικό καθεστώς και για τη διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης. Σε αυτό το πλαίσιο θέλουμε να συμβάλουμε και εμείς από τον δικό μας χώρο, τον χώρο της ανάγνωσης. Προτείνουμε μια σειρά βιβλίων με σκοπό την κατανόηση του φαινομένου του ναζισμού. Γνωρίζουμε πως το θέμα είναι τεράστιο και η βιβλιογραφία ανεξάντλητη. Γι' αυτό, θα επικεντρωθούμε στη χώρα που γέννησε τον ναζισμό, με έμφαση στις συνθήκες που επέτρεψαν την ανάπτυξή του, στον τρόπο με τον οποίο απέκτησε τα κοινωνικά του ερείσματα και στα φρικτά αποτελέσματά του, κυρίως τη μαζική εξόντωση ανθρώπων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η επιλογή μας πήρε φυσικά υπ' όψιν της και τη λογοτεχνική ποιότητα των προτεινόμενων κειμένων, με προτεραιότητα σε βιβλία-σημεία αναφοράς στα οποία ο Έλληνας αναγνώστης έχει εύκολη πρόσβαση.
[Στη φωτογραφία, ο Χίτλερ προβάρει τους λόγους του στον καθρέφτη(!;)]

Μαρτυρίες

Το ημερολόγιο της Άννα Φρανκ [ΠΑΤΑΚΗ - πιθανότατα η πιο πλήρης]
Το πασίγνωστο ημερολόγιο της Γερμανίδας Εβραιοπούλας Anne Frank (1929-1945) από τις μέρες που κρυβόταν με τους γονείς της και τέσσερις οικογενειακούς φίλους σε σπίτι στο Άμστερνταμ (1942-1944) κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Στο τέλος η Γκεστάπο συνέλαβε την οικογένεια και η Άννα στάλθηκε μαζί με την αδερφή της στο στρατόπεδο Μπέργκεν-Μπέλσεν όπου πέθαναν από τύφο. Το ημερολόγιό της βρήκε και δημοσίευσε ο μόνος επιζών της οικογένειας, ο πατέρας, Ότο Φρανκ.
[Διαβάστε εδώ το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ στις εκδόσεις Ζαχαρόπουλου]

Η νύχτα - Ελί Βιζέλ [ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ]
Αφήγηση των προσωπικών εμπειριών ενός ανθρώπου που επέζησε από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο συγγραφέας συλλαμβάνεται και στέλνεται μαζί με την υπόλοιπη οικογένεια πρώτα στο Άουσβιτς και μετά στο Μπούχενβαλντ. Με γλώσσα απέριττη και άμεση, η Νύχτα θεωρείται από τις πιο συγκλονιστικές αφηγήσεις για το Ολοκαύτωμα και μας προτρέπει να αναρωτηθούμε τι σήμαιναν όλα αυτά συνολικά για τον άνθρωπο.

Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος - Πρίμο Λέβι [ΑΓΡΑ]
Ο Πρίμο Λέβι, Ιταλοεβραίος χημικός, ένας από τους ελάχιστους επιζώντες του Άουσβιτς, γράφει με εκπληκτική νηφαλιότητα, χωρίς μίσος και υπερβολές, τις εμπειρίες του στην κόλαση. Αφηγείται με κάθε φρικιαστική λεπτομέρεια τις κακουχίες, τους εξευτελισμούς, τα καταναγκαστικά έργα, τους απαγχονισμούς για παραδειγματισμό, τα κρεματόρια.






Μυθιστορήματα

Το τενεκεδένιο ταμπούρλο - Γκίντερ Γκρας [ΟΔΥΣΣΕΑΣ]
Αλληγορία για τις τύψεις και τις ενοχές του γερμανικού λαού απέναντι στον χιτλερισμό. Ο Όσκαρ αρνείται να μεγαλώσει διαμαρτυρόμενος για την παραφροσύνη του μικροαστικού περιβάλλοντός του που αντιμετωπίζει άλλοτε με απάθεια και άλλοτε με ενεργή υποστήριξη την επέλαση του ναζισμού. Βγάζει διαπεραστικές κραυγές και χτυπάει το ταμπούρλο του για να αφυπνίσει μάταια τις βυθισμένες στην παθητικότητα και την ψευδαίσθηση συνειδήσεις. Από τα σημαντικότερα μεταπολεμικά μυθιστορήματα.

Βερολίνο Αλεξάντερπλατς - Άλφρεντ Ντέμπλιν [ΟΔΥΣΣΕΑΣ]
Ο Φραντς Μπίμπερκοπφ απολύεται από τη φυλακή και προσπαθεί να ζήσει τίμια. Όμως, το Βερολίνο της δεκαετίας του '20 δεν είναι η ιδανική πόλη για ανανήψαντες πρώην κατάδικους. Σύντομα το παρελθόν του θα τον διεκδικήσει, σε μια χώρα σε απόλυτη κρίση, που καταρρέει προετοιμάζοντας το έδαφος για τον ναζισμό. Ο Ντέμπλιν χρησιμοποιεί πληθώρα υλικού (δημοσιογραφικά άρθρα, τραγούδια, λόγους, δοκίμια, λογοτεχνία της εποχής, κλπ.) για να δημιουργήσει ένα συγκλονιστικό πολυεστιακό μυθιστόρημα.

Το μυθιστόρημα ενός ανθρώπου δίχως πεπρωμένο - Ίμρε Κέρτες [ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ]
Ο Ούγγρος νομπελίστας Ίμρε Κέρτες αρνείται ότι πρόκειται για αυτοβιογραφία. Ένας νεαρός Εβραίος από τη Βουδαπέστη στέλνεται στο Άουσβιτς. Δεν είναι ιδιαίτερα θρησκευόμενος ούτε μιλάει τη γλώσσα των περισσοτέρων, τα Γίντις, και νιώθει ξένος. Δηλώνει μεγαλύτερη ηλικία από την πραγματική του και αυτό τον γλιτώνει από τον θάνατο μια και οι νεαροί άντρες μπορούν να προσφέρουν εργασία. Ο τρόπος με τον οποίο ο νεαρός ορθολογικοποιεί την εμπειρία του κάνει την αφήγηση εξαιρετικά ενδιαφέρουσα.

Η κλέφτρα των βιβλίων - Μάρκους Ζούσακ [ΨΥΧΟΓΙΟΣ]
Ο Θάνατος είναι ο αφηγητής αυτού του εξαιρετικού μυθιστορήματος για τη Λίζελ, τη μικρή Γερμανίδα που ο πατέρας της συλλαμβάνεται ως κομουνιστής και η μητέρα της τη στέλνει να μείνει με μια άλλη οικογένεια φοβούμενη ότι σύντομα θα έχει και κείνη την ίδια μοίρα. Η Λίζελ βρίσκει ένα βιβλίο, Το Εγχειρίδιο του Νεκροθάφτη, μαθαίνει να διαβάζει και ερωτεύεται τον κόσμο των βιβλίων τόσο που γίνεται κλέφτρα βιβλίων - κλέβοντας ακόμη και τα βιβλία που έχουν βάλει στη φωτιά οι ναζί.

Μόνος στο Βερολίνο - Χανς Φαλάντα [ΠΟΛΙΣ]
Βασισμένο σε μια αληθινή ιστορία το βιβλίο αυτό ήταν ένα από τα πρώτα αντιναζιστικά μυθιστορήματα που γράφτηκαν από Γερμανό - πρωτοκυκλοφόρησε το 1947. Πρόκειται για την ιστορία ενός ζευγαριού, του Ότο και της Ελίζε Χάμπελ, που αρχίζουν μια προσωπική αντίσταση κατά του ναζισμού αφήνοντας κάρτες σε διάφορα σημεία της πόλης σε μια προσπάθεια να αφυπνίσουν τους συμπολίτες τους. Ένα μυθιστόρημα για την καθημερινή ζωή στη ναζιστική Γερμανία και για τους λίγους που σήκωσαν το ανάστημά τους ενάντια στη χιτλερική λαίλαπα.

Ευμενίδες - Τζόναθαν Λίτελ [ΛΙΒΑΝΗΣ]
Γροθιά στο στομάχι. Ο αφηγητής είναι αξιωματικός των Ες Ες που ορίζεται ως ένας από τους υπεύθυνους για την "τελική λύση" (=εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης) και μας διηγείται με ανατριχιαστικά αναλυτικό και λεπτομερή τρόπο τις ενέργειες των ναζί. Μια ανελέητη μελέτη τού πώς ένας καλλιεργημένος άνθρωπος μετατρέπεται σε τέρας στις δεδομένες συνθήκες. Ο Λίτελ (Εβραίος στην καταγωγή) τολμά να υπονοήσει ότι δυνητικά όλοι θα μπορούσαμε να περάσουμε τα όρια της ανθρωπιάς.

Ένα πρότυπο παιδικής ηλικίας - Κρίστα Βολφ [STUDIO UNIVERSITY PRESS]
Ένα μυθιστόρημα βασισμένο στις προσωπικές εμπειρίες της συγγραφέως κατά τη ναζιστική περίοδο. Η Νέλι Γιόρνταν αφηγείται τα παιδικά και τα εφηβικά της χρόνια και την ένταξή της στη Χιτλερική Νεολαία. Ένα μικρό κορίτσι με δημοκρατικό οικογενειακό υπόβαθρο γίνεται σιγά-σιγά ένα "πρότυπο" πιστής στα ναζιστικά ιδεώδη έφηβης. Η εμπειρία της αυτή θα τη στιγματίσει και θα τη γεμίσει ενοχές για όλη την υπόλοιπη ζωή της. Δύσκολα θα βρει κανείς στη λογοτεχνία τόσο οξυδερκή ματιά στη Γερμανία του Τρίτου Ράιχ.


Μελέτες

Η μαζική ψυχολογία του φασισμού - Βίλχελμ Ράιχ [ΜΠΟΥΚΟΥΜΑΝΗΣ]
Η μοναδική αυτή κλασική μελέτη του κορυφαίου Αυστριακού ψυχίατρου-ψυχαναλυτή πρωτοδημοσιεύτηκε το 1933 (!) και αναλύει το φαινόμενο του φασισμού (όχι μόνο στη Γερμανία αλλά γενικότερα) με μέθοδο που συνδυάζει τον μαρξισμό και τη φροϋδική ψυχανάλυση. Ο Ράιχ προσπαθεί να εξηγήσει γιατί οι μάζες, αντί να επαναστατούν ενάντια στην αδικία και την εξαθλίωση, γίνονται πειθήνια όργανα της πιο αυθαίρετης εξουσίας.
[Μπορείτε να διαβάσετε εδώ ολόκληρο το βιβλίο (σκαναρισμένο κείμενο)]

Χίτλερ 1889-1936: Ύβρις // Χίτλερ 1936-1945: Νέμεσις - Ίαν Κέρσοου [SCRIPTA]
Ο Βρετανός ιστορικός θεωρείται ο σημαντικότερος μελετητής του Τρίτου Ράιχ. Στα δύο ογκώδη έργα του αναλύεται διεξοδικά ολόκληρη η ιστορική περίοδος στην οποία έδρασε ο Γερμανός δικτάτορας. Στο πρώτο δίνεται έμφαση στα αίτια και τον τρόπο με τον οποίο επικράτησε ο ναζισμός, ενώ στο δεύτερο εξετάζονται οι επιλογές που οδήγησαν στον πόλεμο, το Ολοκαύτωμα και την ήττα. Το κεντρικό βάρος δίνεται στην αλληλεπίδραση του Χίτλερ με τις κοινωνικές και πολιτικές δομές της Γερμανίας της εποχής εκείνης.


[Διαβάστε εδώ προτάσεις για ταινίες που αφορούν τον ναζισμό]
[Αν διαβάσατε εσείς κάποιο σχετικό βιβλίο που θα θέλατε να προτείνετε, θα χαιρόμασταν αν το προσθέτατε ως σχόλιο.]

Το φαινόμενο του ναζισμού - Προτάσεις ανάγνωσης