Η εποχή της στάχτης - Χόρχε Βόλπι (ΩΚΕΑΝΙΔΑ)

Ο Μεξικανός Χόρχε Βόλπι ανήκει σε μια νεότερη γενιά της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας η οποία προσπαθεί να διαχωρίσει τη θέση της από τον μαγικό ρεαλισμό που κυριαρχεί εδώ και δεκαετίες με συγγραφείς όπως ο Μάρκες και ο Φουέντες (του οποίου, παρ' όλα αυτά, τους επαίνους έχει εισπράξει). Στα ελληνικά κυκλοφορούν τρία μυθιστορήματά του που αποτελούν μια άτυπη τριλογία για τον μεταπολεμικό κόσμο: Αναζητώντας τον Κλίνγκσορ, Το τέλος της τρέλας, Η εποχή της στάχτης. Δεν υπάρχει παρά μόνο θεματική σχέση μεταξύ των τριών: Επιστήμη και Ιστορία. Στο πρώτο, ο Αμερικανός υπολοχαγός Φράνσις Μπέικον (καθόλου συμπτωματική η αναφορά στον φιλόσοφο που συνέδεσε τη φιλοσοφία με την επιστήμη) αναζητά τον επιστήμονα που ήταν υπεύθυνος για το ατομικό πρόγραμμα του Χίτλερ. Στο δεύτερο, ο Μεξικανός ψυχαναλυτής Ανίμπαλ Κεβέδο ξεκινάει από το Παρίσι του Μάη του '68 μια περιπλάνηση στην Κούβα του Κάστρο και τη Χιλή του Αλιέντε για να καταλήξει 20 χρόνια αργότερα στο Μεξικό του νεοφιλελευθερισμού και στην πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Η εποχή της στάχτης (No será la Tierra) αρχίζει με το πυρηνικό δυστύχημα του Τσέρνομπιλ για να καταπιαστεί με όλα σχεδόν τα μεγάλα γεγονότα του τέλους του 20ου αιώνα στη Σοβιετική Ένωση/Ρωσία και στις ΗΠΑ, αλλά και με την εμπλοκή του ΔΝΤ στον Τρίτο Κόσμο.

Αντίθετα με τα πρώτα δύο, στο τελευταίο μυθιστόρημα δεν υπάρχει κεντρικός ήρωας αλλά τρεις αφηγηματικοί πυρήνες που μόνο προς το τέλος αρχίζουν να διασταυρώνονται. Η σοβιετική βιολόγος Ιρίνα βλέπει την οικογένειά της να διαλύεται όταν ο επίσης βιολόγος άντρας της, ο Αρκάντι, εκτοπίζεται στη Σιβηρία επειδή αρνείται να πάρει μέρος σε στρατιωτικά προγράμματα βιολογικού πολέμου. Στις ΗΠΑ, δυο κόρες ισχυρού Αμερικανού γερουσιαστή βρίσκονται συνέχεια σε σύγκρουση μεταξύ τους. Η Τζένιφερ, ανώτατο στέλεχος του ΔΝΤ, περιδιαβαίνει τον κόσμο σε ειδικές αποστολές "διάσωσης" ενώ η Άλισον, ακτιβίστρια και μαύρο πρόβατο της οικογένειας, προσπαθεί να σώσει την ανθρωπότητα μέσα από ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται (κάποιες φορές με βίαιους τρόπους) σε διάφορες γωνιές του πλανήτη. Ο άντρας της Τζένιφερ, Τζακ Γουέλς, ιδρύει εταιρεία που πλασάρεται ως πρωτοπόρος στον χώρο της βιοτεχνολογίας προσπαθώντας να μεγιστοποιήσει τις αποδόσεις των μετοχών της στο Χρηματιστήριο - όχι πάντα με νόμιμα μέσα. Το τρίτο σκέλος είναι η ουγγρικής καταγωγής ερωτική Εύα Χαλάς, διάνοια της πληροφορικής, για την οποία τα συναισθήματα είναι απλά εξελικτικά κατάλοιπα. Όλα αυτά καλείται να δέσει ο αφηγητής, ο οποίος προς το τέλος γίνεται μυθιστορηματικό πρόσωπο που συμμετέχει στα δρώμενα, ο Γιούρι (όπως Χόρχε) Τσερνισέφσκι, δημοσιογράφος και συγγραφέας του βιβλίου "Αναζητώντας τον Καμίνσκι" (αναφορά στον ίδιο τον Βόλπι - αλλά και στον Ντανιέλ Κέλμαν;), που ερωτεύεται την Εύα.

"Λειτουργούν όλα τούτα αφηγηματικά; Αναμφισβήτητα ναι", ερωτά και απαντά ο Μιχάλης Μοδινός στην κριτική του στα Νέα. Δεν θα απαντούσα με την ίδια βεβαιότητα. Ο Χ.Β. στην ουσία σπαταλά πάνω από τις μισές (από τις 630) σελίδες για να μας γνωρίσει τους ήρωές του, με την πλοκή να κινείται σε προβλέψιμα και αδιάφορα νερά και τα πρόσωπα να μοιάζουν (σκόπιμα ίσως) να παρασύρονται από τα γεγονότα, παραιτημένα και χωρίς βάθος. Θα έλεγα ότι μόνο όταν αναλαμβάνει πρωταγωνιστικό ρόλο η Οξάνα, έφηβη κόρη της Ιρίνα και του Αρκάντι, το μυθιστόρημα αρχίζει να κινείται. Αυτή η μικρή Κασσάνδρα - μου θύμισε κατά κάποιον τρόπο τη Λίσμπεθ Σαλάντερ, ηρωίδα του Στίγκ Λάρσον (Το κορίτσι με το τατουάζ, κλπ) - δείχνει να συμβολίζει την τελευταία ελπίδα μιας καταδικασμένης στη διαφθορά και την απληστία Ρωσίας. Λάτρις της Αχμάτοβα και της Τσβετάγεβα μεταξύ άλλων, ποιήτρια και η ίδια, είναι αυτή που αρνείται να συμμετάσχει στην κατρακύλα που βλέπει γύρω της. Αυτοκαταστροφική, φεύγει για το Βλαδιβοστόκ για να συναντήσει τη μοίρα της. Κάπου εκεί οι διαφορετικοί κύκλοι αρχίζουν να τέμνονται - κυρίως όταν αναλαμβάνει ενεργό ρόλο ο αφηγητής Γιούρι Τσερνισέφσκι - και μόνο τότε καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για ένα και όχι τρία μυθιστορήματα.

Το ισχυρό σημείο του βιβλίου, όμως, δεν είναι η πλοκή του αυτή καθ' εαυτή αλλά ο τρόπος που δένονται μαζί της τα πραγματολογικά στοιχεία. Ο τρόπος που λειτουργεί το ΔΝΤ, η Greenpeace και κάποιες άλλες ΜΚΟ, τα γεγονότα στη Σύνοδο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου στο Σιάτλ, η πτώση του Τείχους, η παρασκηνιακή λειτουργία του Χρηματιστηρίου και πάνω απ' όλα η μετάλλαξη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης σε καπιταλιστική χώρα. Πρώτη φορά διάβαζα συγκεντρωμένα σε ένα βιβλίο και περιγραμμένα με τόση ενάργεια τα γεγονότα που οδήγησαν στην κατάρρευση της ΕΣΣΔ: από το Τσέρνομπιλ στον Γκορμπατσόφ κι από την εναντίον του αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος στο ξεπούλημα των ρωσικών πλουτοπαραγωγικών πόρων από τον Γέλτσιν και τους συν αυτώ. Μόνο εκεί - προς το τέλος - όπου περιγράφονται οι εξελίξεις στη βιοτεχνολογία χάθηκα. Ίσως φταίνε και οι ελλιπείς γνώσεις μου.

Συνολικά, Η εποχή της στάχτης σε ανταμείβει αν καταφέρεις να ξεπεράσεις την αίσθηση της πολυδιάσπασης της πλοκής και φτάσεις στο τέλος. Σπάνια βλέπει κανείς όλη την κυνικότητα και την αδιέξοδη απληστία της κοινωνίας που ζούμε δοσμένη σε ένα βιβλίο. Παράλληλοι μονόλογοι, συναισθηματική έλλειψη, πλήρης απογοήτευση κυριαρχούν στις ζωές των ηρώων. Κανένα φως. Ο κόσμος ένα ασανσέρ επενδυμένο με καθρέφτες για να αντανακλούν την κενότητα και τη ματαιοδοξία μας (για να αναφερθώ σε μια σκηνή του βιβλίου). Ο Χόρχε Βόλπι μάς δίνει όντως έναν καθρέφτη για να δούμε τον εαυτό μας όπως ακριβώς είμαστε: ανέλπιδοι, γυμνοί και μόνοι.

[Διαβάστε εδώ συνέντευξη του συγγραφέα και εδώ βιογραφικά στοιχεία του.]